Dansen in de wind – Evi Vingerling & Katja Mater in Landhuis Oud Amelisweerd

Door Anna van Suchtelen

Het is volop lente: de eerste bloesems liggen al als een tapijt op de grond, en Oud Amelisweerd gaat weer open voor publiek. Ik loop over het jaagpad op weg naar het landhuis en ter hoogte van de kersenboomgaard leg ik mijn hoofd in m’n nek: de bomen overkappen het pad als een dak, hun takken topzwaar van witte bloesem. De blik omhoog, het is een gewoonte geworden sinds ik de film Perfect Days zag (Wim Wenders, 2023). In die film kijkt de hoofdpersoon elke ochtend bij het verlaten van zijn huis eerst naar boven, en in zijn lunchpauze richt hij zijn camera op het schaduw- en lichtspel in de boomtoppen. Sindsdien kijk ik elke dag naar de lucht, om mezelf gedurende een paar seconden weg te trekken uit het dagelijkse. Probeer het maar: de toppen van de bomen zijn daarboven in beweging als beneden alles roerloos is, of andersom, als op ooghoogte chaos regeert is het daarboven stil.

Als je aan het einde van Perfect Days in de bioscoopzaal blijft zitten tot voorbij de aftiteling, wacht een beloning. Eerst zie je een licht- en schaduwspel van vormen. Het woord ‘Komorebi’ komt in beeld, dan verschijnt over het lichtspel de volgende tekst: ‘Komorebi is het Japanse woord voor de flikkering van het licht en de schaduw die ontstaat als bladeren dansen in de wind. Dat is eenmalig, op het moment zelf.’ Het duurt een paar seconden, en dan is het doek zwart, de film is klaar. Een cruciaal fragment: niemand zat meer in de zaal, ik was de enige die het gezien had. Speciaal voor dit allerlaatste filmstaartje ging ik een week later terug naar de bioscoop: het ging zo snel, ik wilde deze niet te missen scene vastleggen.

Schilderen met licht

Ik ben binnen, het landhuis heeft de winter goed doorstaan. Ik ga de mosgroene trap op, boven start de tentoonstelling. In de eerste kamer zie ik geen hand voor ogen. Na een tijdje verschijnen schaduwen op de muren die zacht heen en weer wiegen: ik zie de boomtoppen van buiten, maar dan op z’n kop. De ramen zijn afgeplakt op een rond gat na: via dit gat komt licht naar binnen, de straal boort zich een weg in de duisternis. Het is een camera obscura, en die werkt als volgt: in een verduisterde ruimte is in een van de wanden een gaatje of een lens aangebracht, het invallende licht werpt de afbeelding van de buitenwereld op de wand ertegenover, het beeld is omgekeerd. Schilders gebruikten vroeger de camera obscura als hulpmiddel, voor de precieze nabootsing van de werkelijkheid op het schildersdoek. Op de tast loop ik naar de volgende kamers, overal boomtoppen, het landschap van Amelisweerd op de muren, vijf lenzen in vijf ramen, helwitte rondjes in het donker. Het half transparante gaas dat voor de kwetsbare muren van het landhuis gespannen is, een extra behanglaag als een beschermende huid, is een projectiescherm geworden. En een schildersdoek: Katja Mater, de kunstenaar die van het landhuis een camera obscura maakte, schildert met licht. Een paar kamers verder open ik de zware vilten deur en ineens knalt het lentelicht door de ramen, het werpt rechthoekige lichtvlekken op de houten vloer en verblindt het zicht voor even. Daar is F.of.F., een levensgroot geschilderd luchtlandschap van Evi Vingerling met een donderwolk als een slagschip, op de muur haaks erop hangt haar kleine temperapaneel The Moon.

Spiegelen

Ik wandel door de kamers als door een landschap. De camera obscura-projecties en filmbeelden van Katja Mater voegen zich naar de schilderijen van Evi Vingerling en vice versa: van donker naar licht en weer terug. Op de bankjes voor bezoekers liggen boeken klaar: Virginia Woolf’s A Room of One’s Own, Patti Smith’s Woolgathering, met de opdracht ‘For my father’. Op de muur verschijnen filmbeelden met eerste boekpagina’s, de ene na de andere opdracht schuift voorbij. Dit is Maters werk DEDICATION, de boeken zijn afkomstig uit de bibliotheek van Maters moeder: een nalatenschap. Ik pak Woolf’s verhalenbundel Monday or Tuesday en sla het open bij het eerste verhaal: A Haunted House. Opvallende titel, ook dit landhuis lijkt immers haunted, met zijn schaduw- en lichtspel, met zijn verhalen die in de muren verborgen zitten. Ik ga zitten en begin te lezen, het verhaal is maar drie bladzijden lang. Laatste zin: “Oh, is this your buried treasure? The light in the heart.” Het lijkt wel een echo van de tentoonstellingstitel Light on Things. Toeval of niet?

Een ander werk van Mater is een memento mori voor haar ouders, en daarmee voor alle ouders die kampen met hersenmist, met de afbrokkeling van het bestaan. In de filminstallatie When Things Fall Apart worden filmbeelden van bibberig-onzeker geschreven woorden en knipsels van maanstanden en hemellichamen geprojecteerd over de camera obscura-boomtakken. Net als DEDICATION gaat dit werk over afscheid en rouw, een rouw die wordt gespiegeld in Vingerlings schilderij Ruchama, een ode aan een overleden vriendin. Het is één groot spiegelpaleis: Mater – Vingerling, beeldprojectie – schilderij, donker – licht, beweging – stilstand, leven – dood. Ook in de titels zie je de spiegeling terug, zo duikt de moeder op in Vingerlings schilderij Mothership heading South, en de boeken in het schilderij Zalvende woorden. En let op de wolken. In Vingerlings schilderijen drijven ze langs, helder en vol kleur. In Maters film Cumulus glijden meteorologische boeken met KNMI-lemma als avondthermiek, hoogthermiek en hagel als wolken voorbij.

Zonvlekken

De twee kunstenaars werken volstrekt verschillend maar zijn voortdurend in gesprek met elkaar. Ze kijken achter het oppervlak en zien de schimmenwereld die achter de muren van het huis schuilgaat. Ze praten in licht en schaduw, in beweging en stilstand komen ze samen om geesten tot leven te brengen.

Een verdieping lager, In de vogeltjeskamer met het achttiende-eeuwse Chinese behang waar het landhuis beroemd om is, staat een werk van Vingerling op de lambrisering tegen de muur. Het staat er enigszins verloren, losgezongen van de tentoonstelling boven. Groene bladvormen zijn geschilderd op linnen en het doek valt in kleur en beeld samen met behang, huis en omgeving, zoals de schaduwvlekken en boomtakken van Mater dat doen op de muren boven. Dit werk heet Reason for Living, en misschien is deze titel het antwoord op de vragen die in deze tentoonstelling naar boven borrelen. Want wat ís de ‘reason for living’? Gaat het misschien om de schoonheid, van de vogels op het behang, van de bladeren die dansen in de wind, van de kleuren en de lichtvlekken, de schaduwhoeken, van letters en woorden? De schoonheid van het onaffe, van gedachten die ontsporen, van het wegglippende brein, van het rafelige, de schoonheid van het leven zelf?

Terug naar de lente. Ik loop naar buiten, het licht tegemoet, over het jaagpad en langs de boomgaard. Daar kijk ik nog eens omhoog, naar de zonvlekken die flikkeren tussen de bloesems. Geen moment is hetzelfde, alles is in beweging. Ik zet het lichtspel daarboven in mijn hoofd vast: dit nabeeld van een bijzondere tentoonstelling neem ik met me mee naar huis.

Light on Things
Evi Vingerling & Katja Mater
Landhuis Oud Amelisweerd
12 april – 26 oktober 2025
www.landhuisoudamelisweerd.nl

---

Anna van Suchtelen is kunstenaar en schrijver. Momenteel werkt zij aan haar derde boek (werktitel Het spookhuis). Tekst en verhalen spelen een cruciale rol in haar beeldend werk, dat bestaat uit installaties, audio en film, grafiek en publicaties. Haar projecten, vaak context-gerelateerd en interactief, onderzoeken de zintuigen, geheugen en tijd. Haar werkruimte bevindt zich in een voormalig klooster op de Abstederdijk.
www.annavansuchtelen.com