Een blauwdruk om te spelen – kunst in opdracht – Maaike Kramer

door Lou Vos

De kunstcommissie van de afdeling Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Utrecht zag het werk van Maaike Kramer op de site van Art Utrecht / Artists en bracht een bezoek aan haar atelier. In januari 2024 kreeg ze een grote opdracht voor een kunstwerk in de binnentuin van het Johanna Hudiggebouw. Het complex in de binnenstad van Utrecht aan de Achter Sint Pieter 200, werd in opdracht van de Universiteit Utrecht volledig gerenoveerd en toekomstbestendig gemaakt. Zes jaar zou de renovatie duren. Sinds 2023 zetelt hier het departement Rechtsgeleerdheid en is het gebouw naar Hudig vernoemd. Om het te vieren werd gekozen voor een kunstwerk van een vrouwelijke Utrechtse kunstenaar. Ook de binnentuin moest nog gerenoveerd worden, die is nu bijna klaar.   

De vrije hand

Omringd door stapels beton werkt Maaike nu in haar atelier in Zeist aan de realisatie. Ze kreeg de vrije hand. In eerste instantie nog zoekend, maar al lezend over Johanna Hudig werd het zaadje geplant voor haar uiteindelijke plan. Prof. Johanna Clementina (Han) Hudig (1907-1996) was de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie en de eerste vrouwelijke rechter in Nederland. Tot 1947 was het beroep van rechter uitsluitend voor mannen weggelegd. Van 1957 tot 1972 was zij aan de Universiteit van Utrecht verbonden als buitengewoon hoogleraar kinderrecht en kinderbescherming. “Het rechtssysteem versus de vrijheid die je als kind ervaart is een dualiteit die mij interesseert”, zegt Maaike, “Ook al in eerder werk.”

Onzichtbare structuren

In haar werk bevraagt Maaike Kramer de fysieke en mentale constructies die onze omgeving vormgeven. Ze richt zich niet alleen op gebouwen en openbare ruimtes, maar ook op de subtiele, onzichtbare structuren, zoals sociale normen en verwachtingen, die we zelf creëren en waarmee we ons omringen. Deze constructies worden vaak als vanzelfsprekend beschouwd, hoewel ze door onszelf bedacht zijn en verankerd raken in onze werkelijkheid. Maaike wil deze constructies bloot leggen en onderzoeken hoe zij en anderen daarmee omgaan.

Ook in het werk dat ze maakt voor de Universiteit Utrecht vormen de constructies die wij als samenleving om ons heen bouwen, zoals regels en wetten, aanleiding tot nieuw werk. “Deze structuren kunnen voortdurend veranderen. Ze kunnen zelfs benaderd of aangevlogen worden alsof het een spel is”, zegt ze, “Johanna Hudig was dus ook kinderrechter, en het idee dat spel een bron kan zijn voor nieuwe maatschappelijke ideeën vond ik een inspirerend uitgangspunt. Het werk neemt de vorm aan van een blauwdruk: een gebouw dat zowel in opbouw als in afbraak kan zijn, een plek die in beweging is. Je kunt plaatsnemen op de muren, en in het midden bevindt zich een spelbord waarin alle onderdelen van het werk in miniatuur terugkomen maar opgesteld alsof ze in ze in de wacht staan om neergezet te worden. Als een spel, Stratego of schaken. Mensen kunnen het werk betreden en ontdekken en gebruiken.”

Het concept lijkt daarmee ook het gebouw zelf (en haar functie) te weerspiegelen dat bestaat uit zes verschillende aaneengesloten bouwdelen rondom een binnenhof. Maar met de bouwdelen in Kramers kunstwerk mag gespeeld worden.

Alle onderdelen van het werk heeft Maaike met de hand gemaakt. Al spelend misschien wel, zoals een kind met een blokkendoos oneindig veel mogelijkheden ziet om te bouwen, te construeren. “Ik vind het geweldig dat ik binnen deze opdracht zoveel vrijheid ervaar. Het is echt een nieuw beeld van mij waar ik geen concessies in heb gedaan.” Ook de plaatsing van het werk gaat ze zelf doen met een team van collega-kunstenaars. Waarschijnlijk wordt het werk eind van dit jaar geplaatst, wanneer precies volgt nog. Maar het komt er, en zal permanent zijn.

Werken op grote schaal

Naast deze opdracht is Maaike ook bezig met een opdracht voor de Technische Universiteit in Delft, voor een werk op de campus. Ze mag een jaar lang onderzoek doen op de TU naar verschillende betontypes en constructiemogelijkheden samen met een team van docenten, hoogleraren en studenten. In januari 2026 mag ze het finale ontwerp pitchen om bij goedkeuring na de zomer hopelijk te kunnen starten met de echte realisatie van het werk. 

“Ik ben aan het leren dat ik op grote schaal werken ook leuk vind en dat ik mijn eigenheid ook dan kan behouden. Ja het smaakt naar meer, maar er moet ook nog voldoende ruimte zijn voor kleiner werk, en spel.“

Open atelier

In het weekend van 11 en 12 oktober heeft Maaike open atelier van 12:00 tot 17:00 uur en zijn er al een aantal onderdelen te bekijken. 

Atelier Maaike Kramer
De la Reylaan 34-30, Zeist
www.maaikekramer.nl

Lees hier meer over de renovatie van het Johanna Hudiggebouw

---