Groeiende tarwehalmen bij IMPAKT
Door Cathelijne Dapiran
Bij IMPAKT (Centrum voor Mediacultuur) aan de Lange Nieuwstraat 4, is nog een paar dagen de tentoonstelling Na de groei te zien van het Parijse onderzoekscollectief Disnovation.org. Disnovation.org werkt op het raakvlak tussen kunst, onderzoek en hacking. Hun doel: het ter discussie stellen van het dominante geloof in technologie en economische groei. Een passend thema in de programmering van IMPAKT. Ze bieden bezoekers graag een creatieve en kritische blik op vraagstukken op het snijvlak van maatschappij, digitale cultuur en media vanuit verschillende invalshoeken en disciplines, zoals kunst, wetenschap en technologie. Het thema van deze tentoonstelling is actueel en prangend en IMPAKT weet dit in de aankondigingen pakkend te verkopen. Ik ben benieuwd.
Goed van IMPAKT is dat zij iedere week rondleidingen aanbieden om je met een gids verder te verdiepen in dit complexe thema. Eventueel met een drankje op vrijdagmiddag, maar ik sluit aan op de zaterdag. En met mij een diverse groep van geïnteresseerden. Het uur daarna loopt ook goed door qua bezoekers, waaronder verrassend veel jong publiek.
De gids neemt ons mee tussen twee gordijnen door de tentoonstellingsruimte in die volledig paars verlicht is. Het geeft een gevoel van een futuristische, andere wereld, passend bij het werk dat het collectief maakt.
De tentoonstelling opent met het werk The Solar Share; een representatie van de hoeveelheid zonne-energie die Nederland per m2 per jaar binnenkrijgt omgezet in de hoeveel plastic die daaruit geproduceerd zou kunnen worden, wanneer die zonne-energie wordt omgezet in aardolie. Geheel theoretisch gezien, als heel Nederland vol zou liggen met zonnepanelen. En die uitkomst is visueel uitgewerkt in een klein ‘muntje’ op een groot vlak met aanduidingen van meeteenheden. Disnovation.org wil hiermee laten zien hoe weinig energie wij eigenlijk opwekken wanneer we het afzetten tegenover ons verbruik. Zo zouden wij jaarlijks maar 170 kilowattuur (kWh) per m2 aan zonne-energie op kunnen wekken en verbruiken wij in Nederland circa 5000 kWh per m2. Met zonne-energie alleen komen wij er dus niet, zeker niet in Nederland met het lage aantal zonne-uren.
Het centerpiece van de tentoonstelling is de installatie Life Support System, een term afkomstig uit de ruimtevaart. Wanneer astronauten de ruimte in gaan, kunnen zij niet overleven zonder een systeem dat menselijk leven in de ruimte mogelijk maakt. Hetzelfde is in de tentoonstelling ontwikkeld voor tarwe. Bij de start van de tentoonstelling zijn zaadjes geplant van een graansoort op 1m2 grond. Zonder water, licht, warmte en voedingstoffen kunnen planten niet leven, laat staan groeien, en die essentiële onderdelen zijn in deze installatie nagebootst. Tussen de video’s en installaties uit de presentatie, staan de tarwehalmen te wapperen in de wind en worden ze fel belicht door de lampen erboven. Ze worden gemeten en gemonitord en de uitkomsten worden aan het publiek getoond, inclusief de vergelijking met soortgelijke experimenten met tarwe op andere locaties.
In een ideale wereld verhelpen we de wereldwijde voedseltekorten door het produceren van gewassen rijk aan voedingstoffen, denk aan tarwe, in onze dichtbevolkte steden, zoals via gestapelde teelt in gebouwen (vertical farming). Biljonairs werken er hard aan om deze experimenten te laten slagen. Disnovation.org maakt in deze installatie heel concreet inzichtelijk wat voor hoge kosten er gemoeid gaan met de productie van 1m2 graan. Zo kwam het experiment in Aix-en-Provence in Frankrijk uit op € 291,- per m2 tarwe, wat zo’n € 1.353,- per kg betekent. Dit geeft aan hoe ver we nog verwijderd zijn van een realistische en economisch haalbare productie van een voedselrijk gewas via vertical farming. In de praktijk zie je producten met een hoge waarde geproduceerd worden via deze manier van landbouw, zoals sla, tomaten of aardbeien, maar daar voed je de wereldbevolking niet mee. We vergeten vaak het ‘werk van de biosfeer’ – zon, wind en regen – en nemen dit voor lief. Voor niets gaat de zon op luidt het spreekwoord, tegelijkertijd brengt de inzet van technologie altijd financiële en maatschappelijke kosten met zich mee en dat laat Disnovation.org mooi zien.
Het derde werk uit de tentoonstelling gaat over menselijke arbeid omgezet naar fossiele brandstof. Daarachter ligt de filosofie van de Energy Slave Tokens. Wij mensen verbruiken veel meer energie dan wij zouden kunnen opwekken in een dag. Hoeveel energie is dat? Alle energie die wij verbruiken per dag, denk aan het gebruik van de wasmachine, tot het transport van een tomaat die wij eten, staat gelijk aan de energie die 400 tot 500 mensen in een dag zouden kunnen opwekken. Omdat wij met name fossiele brandstoffen gebruiken om deze energie op te wekken, heeft Disnovation.org een berekening gemaakt hoeveel menselijke arbeid gelijk staat aan fossiele brandstof. 1 dag aan continue menselijke arbeid komt uit op 131 ml ruwe olie, dus als je zou verbruiken wat een gemiddelde Europeaan per dag verbruikt (in 2013) is dit maal 400 tot 500. Heel tastbaar is dit inzichtelijk gemaakt in de bitumen blokken in de tentoonstelling. Maak jezelf een voorstelling hoeveel dit is voor één mensenleven en dit keer al die miljarden mensen op aarde, en het idee dat fossiele brandstoffen een keer opraken is een stuk minder abstract.
Om deze concepten beter bespreekbaar te maken heeft het collectief de Post Growth Toolkit ontworpen. Dit bestaat uit twee delen, enerzijds een video met speeches van antropologen, onderzoekers, een kunstenaar en professionals op dit gebied en daarnaast een bordspel, die je mee naar huis kan nemen. Eén bord biedt een overzicht met de 10 pilaren van het kapitalisme en het andere bord heeft kaarten die je uit kan knippen met allerlei concepten. De kaarten bespreek je met je spelgenoten en je legt deze binnen de 10 pilaren om zo tot een discussie rondom deze concepten te komen.
De video met de talks van diverse visionairen en professionals bij Post Growth Toolkit laat mooie en af en toe hoopvolle visies zien. Verder spreken de werken van Disnovation.org weinig hoopvolle vragen of suggesties uit om de ontwrichting van het ecosysteem te voorkomen. Ons economische systeem is gebaseerd op oneindige groei en Disnovation.org maakt het visueel inzichtelijk wat die invloed is van onze constante drang naar vooruitgang. We zijn nog niet ‘na de groei’. We moeten alleen zorgen dat we daar gaan komen.
‘Na de groei’ – Disnovation.org
IMPAKT (Centrum voor Mediacultuur)
4 maart t/m 21 mei 2022
Lange Nieuwstraat 4, Utrecht
www.impakt.nl
Vrijdagavond 20 mei is de laatste rondleiding om 17:00 uur.
Daarna, vanaf 18:00 uur sluit IMPAKT de tentoonstelling feestelijk af met een drankje en muziek.