NUR 2 beeldende gesprekken

Door Elaine Vis

Tussen de eikenbomen ligt Haus 6. Hier is Kunstlabor ArToll geworteld sinds de jaren 90. Groepen kunstenaars uit alle windstreken, maar voornamelijk uit Duitsland en Nederland, strijken er neer om grenzen te verleggen, te focussen en te experimenten. Beeldende kunst krijgt hier de ruimte. 

Rond 1910 zijn hier 99 landhuizen gebouwd als psychiatrisch ziekenhuis. Tijdens WOII werden meer dan honderd patiënten en verstandelijk gehandicapten vergast of medisch ge-euthaniseerd. De geschiedenis blijft voelbaar.

Toen de 12 deelnemende kunstenaars van Genootschap Kunstliefden uit Utrecht met tandenborstel en werkmaterialen aankwamen lagen de ateliers er schoon, leeg en uitnodigend bij. De herfstzon belichtte muren en vloeren.

Engel Pluck installeerde op de ochtend na aankomst een telling op de vloer. ‘De volgorde kan ook een andere zijn’ stond tussen getal 59 en 60 te lezen. Deze ingreep, die de werkruimten op de tweede verdieping met elkaar verbond legde de vinger op de aard van het project NUR 2. Men zou elkaar ontmoeten, hoe en wat de uitkomst zou zijn was nog ongewis.

Nu een week verder, zijn de ateliers in het gebouw veranderd in bruisende werkruimten. Er wordt geschilderd, getekend, geprint, hout gesneden. Een performance en installaties zijn in wording. Men onderzoekt het werk van de ander, gaat verbindingen aan, discussieert, pikt de kunst van elkaar of laat zich informeren. Jong en oud, de jongste 26 en de oudste 72 jaar. Opvallend, het leeftijdsverschil is totaal onbelangrijk.

Als een paal boven water staat dat het hier om het proces gaat en niet om de uitkomst.

Engel Pluck en Gretha Hengst verkennen de ruimte; hun lichaam als instrument, muren bekloppend en aftastend. Ze gaan elkaar te lijf en zoeken en verkennen ook de ruimte tussen hun lichaam en de zaal.

De eerste week werd het op prijs gesteld als niemand op hun werkterrein kwam. De week erna werden wij uitgenodigd er gewoon te zijn, ook al waren zij aan het praten, proclameren, aan het bewegen, mogelijkheden met elkaar aftastend. Wie ben je? Wat gebeurt er als er vreemde ogen zijn?

Pluck en Hengst hebben de ruimte in bezit genomen (en ook steeds weer verloren) met gedachtenflarden, woorden, schrijfsels en schetsjes die aan elkaar genaaid zijn. Papierstukken worden halve objecten. Alles ademt de tussenruimte tussen het weten en niet weten, tussen het zijn en het worden. Ruimte voor het onaangepaste, afwijkende wordt met het lichaam en de stem afgetast.

Engel lijkt grip te krijgen door een intrigerend, maar voor mij onbegrijpelijk, systeem op de muur aan te brengen. Engel, die altijd in beweging is, structureert, maar zegt tegelijkertijd dat het ook anders kan. Gretha ‘Het is heel spannend, twee lichamen die anders zijn in alles. Je moet je wel wortelen in jezelf anders kan dit niet. Samen zoeken wij een nieuwe werkelijkheid. Ik creëer de brei en Engel Pluck de helderheid met ruimtelijke taal en abstracte emotie.’

In het atelier ernaast legt Eveline Braak kilometers af. Hier in ArToll maakte zij meer dan 100 monoprints; glasplaten met grote dikke harige kwasten in de inkt zetten en dan afdrukken. Met een knipoog naar Joseph Beuys, die uit deze omgeving komt, openbaarde zich een wereld van hazen in haar atelier. Maar er zijn ook mensen en ezels geportretteerd.

Waar Eveline een enkele afdruk zoekt, gaat Marloes Roeper voor gelaagde techniek. In verzadigde kleuren ontstaan vanuit de lino- of rubbersneden ‘warme’ landschappen.

Eveline ‘Beiden zijn wij bovenal schilder, maar hier drukken wij. Dit is een mooie gelegenheid om dit uit te vinden. Ik maak thuis in het atelier weleens kleine prints maar probeer nu grote formaten uit.’ Marloes ‘Ik schilder, en maak daarbij gebruik van cyanotype*. Monotypen is nieuw voor mij.’

Eveline neemt beslissingen tijdens het maken. Marloes werkt doelgerichter. ‘Ik zoek gelaagd beeld, een vertaalslag van een foto. Als ik hier tussen de bomen loop denk ik meteen ‘wil ik dit beeld dan moet ik dit-en-dat wegsnijden en het geheel zus-of-zo opbouwen’. ‘

‘Wij kennen elkaar nauwelijks.’ Karen Vennik ‘Ik zat in de commissie van de Nieuwe Liefde* en Noreen Riepma meldde zich aan. Het formaat van haar manshoge portretten sprak mij erg aan en het gebruik van houtskool. Onze maatschappelijke betrokkenheid in het werk komt ook overeen.’

Karen gebruikt dieren als metafoor voor al het lijden dat zij waarneemt om haar heen en Noreen richt via de gezichtsuitdrukkingen van mensen de aandacht op dit thema.
Noreen is gefascineerd door de manier hoe Karen in lagen werkt en abstraheert. Terwijl Karen de gezichtsuitdrukkingen die bij Noreen zo sterk zijn wel meer in haar eigen diergezichten zou willen verwerken. De een wil meer, de ander minder abstraheren.

Achterin, in een van de voormalige isoleercellen, is een gemeenschappelijk werk ontstaan. Een collage waarin beiden op elkaar gereageerd hebben. Noreen tekende een biddende figuur. Karen ‘ik reageer daarop door letterlijk het raam open te zetten.’

Ineke Damen en Hannah Meijer waren in eerste instantie buiten te vinden, sjouwend met boomstammen en takken. Hannah gebruikte de stammen als input voor haar verbeelding; houtwormen bevolken OSB-plaat uit de bouwmarkt.

En Ineke zaagde een stam in plakken en schilderde er een bessenwants op.
Op haar kleine loshangende doekjes ontstonden prachtige schilderwerken in grijstinten over doodgewone objecten om ons heen; een tak, blad, maar ook plots een leeuw. Grappige portretjes op doek van houthakkertjes hangen op een andere wand. Haar romantische aard verraadt zich ‘Ik houd van een sprookjeswereld’.

Hannah zag het schilderslinnen en reageerde door er een kussentje van te maken onder de stam die zij naar boven sjouwde. Met haar rationele, conceptuele inborst verbindt zij het natuurlijke aan het artificiële; freest ‘houtwormen’ uit in OSB en legt kussentjes onder gesprokkeld hout.

Beiden richten de focus op kleine, gewone dingen. En beiden leggen in die kleine vondsten betekenis. Ineke ‘Ik gebruik de stok in mijn schilderijtjes, want die komt steeds weer terug in de geschiedenis van de schilderkunst. Hannah ‘Ik wilde een stok zoeken met een totaal andere reden. Ik denk; plant, papier en dan maak ik een werk waarin ruw hout, verwerkt hout en verbleekt hout in de vorm van papier, samenkomen.

Carla Dekker zag een jaar geleden het werk van Sarah Gunti hangen bij de Nieuwe Liefde. ‘Herkenning, maar tegelijkertijd zou ik zelf verder doorwerken in het beeld. Toen ik Sarah hierover aansprak hadden wij meteen een heel goed gesprek. Het bleek dat wij beiden met ruimte en licht bezig zijn.’
De helderheid van Sarahs composities triggerde Carla. En nu werken ze hier samen in één atelier. Ze schilderen allebei, hebben dezelfde fascinatie, maar komen ergens totaal anders uit.

Sarah composities zijn abstracties en heldere composities van de ruimte om haar heen. ‘Ik kijk naar de armaturen van de ruimte; de verwarmingen, frame van een stoel, containers waar dingen in kunnen, zoals een kopje dat er staat.  Hier in ArToll doe ik meer met kleur. Door Carla gebruik ik andere tonen.’

Voor Carla is de beleving van het licht en ruimte tussen de omringende bomen belangrijk. Het is de beleving van het bos dat zij vastlegt met haar dunne penselen, werkend in natte verf. Laag over laag. Ze kan uren achtereen doorgaan op het doek. ‘Ik wil niet puur een bos weergeven, maar wil wel dat het te herleiden is naar bos’.

Carla dacht ‘In tegenstelling tot de fijne penselen die ik gebruik neem ik eens grote mee naar Artoll’. Maar ze keek op haar neus. Sarah werkt met nòg grotere kwasten en met sjablonen en heel dunne, waterige acryl. Zij legt tussentijds werk weg en pakt het later terug.

Hans Dillesse interviewde Krijn Kroes vijf jaar geleden op een podiumavond in Kunstliefde. Sindsdien praten ze, vaak onder het genot van een borrel, over beeldende kunst, over elkaars werk en werkwijzen.

Krijn ‘Hans is een onwijze vakman. Hij beheerst de klassieke grafische- teken- en schilderkunst tot in de finesses. Hans ‘Door Krijn leer ik meer hedendaagse kunstenaars kennen en Krijn hoort van mij over mijn generatiegenoten, bijvoorbeeld die uit Utrecht die hij niet kent. Wij delen ervaringen uit de galeriewereld. Krijn functioneert in een kunstenaarswereld die ik niet ken, zit bij Gallery Torch. Wij zitten in totaal verschillende circuits.

Beiden hebben een romantische insteek en houden van de Duitse expressionisten, maar Krijn noemt ook Blinky Palermo en Gerhard Richter. Deze week wilde hij wel naar Beuys met Hans. ‘Ik snap er niets van, maar ik voel dat het een belangrijke kunstenaar is’. ‘De rode roos van Joseph Beuys* heb ik in mijn schilderijtje Lass Blumen sprechen gebruikt’.
Hans ‘Wij hebben kleine concepten van elkaar gepikt om uit te proberen.’ Allebei werken ze altijd heel gelaagd en in serie, ‘in families’ verbetert Hans. Nu toont hij vier elementen met titels die ook verwijzen naar de groten in de kunst, maar dan in de muziek, zoals Die holle Rache (Mozart) en Das lied der Erde (Mahler).
‘Dit gebeuren in ArToll gaat wel weer nieuw werk opleveren, ook als we weer in Utrecht zijn’.

________________________________________________________________

* Cyanotypie is een fotografisch proces waarbij na ontwikkeling een cyaan-blauwe afdruk ontstaat.

* De Nieuwe Liefde is de jaarlijks terugkerende tentoonstelling van nieuwe leden van Genootschap Kunstliefde

* In 1972 richt Beuys een ‘politiek bureau’ op voor de ‘Organisatie voor directe democratie via een vrij collectief referendum’ op documenta 5 in Kassel, Duitsland. Gedurende de loop van de tentoonstelling trad Beuys in gesprek met bezoekers. Samen deelden ze ideeën voor de hervorming van de maatschappij door middel van creatieve activiteiten, met de nadruk op een vredige evolutie naar maatschappelijke ontwikkeling. De roos en de cilinder verwijzen naar de roos die de volledige duur van de tentoonstelling op het bureau van Beuys stond en de smalle vaas waarin de roos stond. ‘Knop en bloem zijn in feite een transformatie van groene bladeren. Dus, in vergelijking met de bladeren en de steel is de bloem een revolutie, hoewel deze groeit door een natuurlijke transformatie en evolutie.’

Deze AIR-periode werd mede mogelijk gemaakt door ArToll Kunstlabor, Genootschap Kunstliefde Utrecht en Stichting het Boellaardfonds en Anton Houtappels (documentaire en fotografie).
____________________________________________________________________________________