Soundscape van de stad – een geluidswandeling met Uli Kürner
Door Anna van Suchtelen
Ratelende rolkoffer – praten – vastlopende ketting – ‘ie ie ie’ (kind) – praten ‘autostop’ – brommers – zachte autobanden (politie) – geruis (afvoer snackbar) – aanlopende fiets (ketting) – Engels – kind – klepperende klinkers (= kicks voor niks) – brommer – shoppers – fietsbanden – USA – Engels – ‘jaaaa’ lachen (meisjes) – kruispunt auto’s – ratelende fiets – stemmen terras – muziek – geklap kratten = markt – geruisloos gemeentewagentje (prullenbak legen) – lachen ‘naaktstrand’ (jongens) – opnieuw prullenbak – Frans – fietsgeratel – prullenbak 3 – zachte autobanden – ratelende fiets traag ratelende fiets snel – gezoef – auto – hoge kinderstem ‘nee nee nee we gaan naar de bus’ – fietsketting metaal – ‘nja…’ (gezelschap) – auto met fluistermotor (handhaving) – zacht muziekje – te hard draaiende motor in z’n vrij (stationair) – kerkklokken – auto hard (asfaltweg, geen klinkers meer) – bus auto’s fietsen – ‘ja ehhhh’ – afzuigkap Popocatepetl – harde brommer – ‘o … is niet goed’ – voetstappen – bestelbusje & brommer 2x superratelend – ‘ja en ik toon gewoon context met hem hè’ – USA – ‘sorry’ (naar mij, iemand wil erlangs)
O. Niet goed gedaan. Ik heb alle audio-informatie in me opgezogen zonder onderscheid. En Uli Kürner zei het nog zo: let op de zachte geluiden en negeer de andere, de wandeling heet niet voor niets ‘A Moving Sound: Light, Soft and Easy’. Maar welk geluid is hard? Welk zacht? Wat zit ertussenin?
En welke geluiden heb ik eerst gezien, en pas later gehoord? Pas toen ik halverwege de wandeling het kartonnen bord met mijn notitieblad voor m’n ogen hield, hoorde ik beter want ik zag niets meer. Ik zag ook niet dat Uli vooraan geluidsbronnen aanwees en die achternaging. Hij leidde ons op een drukke zaterdagmiddag door het stadscentrum, in een blok rond galerie Sanaa. Ik volgde blind en hoorde ineens het verschil tussen klinkers en asfalt, maar filteren: ho maar. Het ‘sorry’, mijn laatste genoteerde sound, was niet voor niets: met mijn notities voor ogen blokkeerde ik de stoep en zo botste een tegenligger tegen me op.
Abstractie van een abstractie
In de nazit, met de partituren van de deelnemers op tafel, komen alle waargenomen geluiden ter sprake. Iedereen had als eerste de rolkoffer van de muzikanten genoteerd. Hoe wisten wij dat het muzikanten waren? Er had geen muziek geklonken dus dit is een visuele waarneming, geen auditieve, behalve de wieltjes van de koffer dan. Iemand die geoefend is in luisteren in de natuur heeft vogels opgemerkt die mij volledig zijn ontgaan. Iemand anders – een fashionista? – hoorde kleding: schurende broeken en jassen, ritselende handtassen. Dikke en dunne geluiden komen voorbij, repeterend geluid, geluiden als ritmes. Men detecteerde afzuigkappen op onverwachte plekken. Die zijn ook op het platteland, weet Uli te vertellen, waar naast vogels ook landbouwmachines en afvoeren van snackbars je om de oren razen. Hij kiest als werkterrein niet de natuur maar de stad, waar het omgevingsgeluid wordt verklaard tot readymade. Begrippen als mapping en flow time vliegen over tafel, en ook het cocktailparty-effect. Een betoverend woord, daar hoor ik graag meer over.
Dus spreek ik opnieuw met Uli af, voor een een-op-een nazit in het café. Ik vertel hem dat ik een waardeloze multitasker ben: alle geluiden waren tijdens de wandeling ongefilterd op me afgekomen, het werd één grote geluidensoep. Uli knikt: de soundscape van de stad is zo complex: als je je oren opendoet hoor je duizend dingen. De kunst is om de uitgekozen geluiden eruit te halen. Om te destilleren.
Hoe is het zover gekomen dat hij het geluid zelf tot onderwerp van zijn beeldend werk heeft gemaakt? Uli is kunstenaar en musicus. Tijdens wandelingen is hij gewend omgevingsgeluiden op te nemen als basis voor muziekcomposities, en ‘op een gegeven moment laat je de recorder uit en richt je je puur op de audio’, aldus Uli. Dan volgt de transformatie van audio in beeld: van de aantekeningen die Uli buiten maakt, zijn kladvelletjes, maakt hij abstracties, en die zet hij om in visueel aantrekkelijke aquarellen en fotoprints van een autonome kwaliteit. Galeriewaardig. Zijn tekeningen die in galerie Sanaa aan de muur hangen zijn abstracties van een abstractie. Als je langs de fotoprints van geluidsgolven loopt is het of je daadwerkelijk langs een geluid loopt: je beweegt van zacht naar hard naar zacht.
Cocktailparty-effect
Hoe bereidt Uli zijn wandelingen voor? Eerst maakt hij een kaart met looprichtingen: ‘Een toevalsroute, want je volgt de moving sound: het geluid moet bewegen en dat ga je achterna, en zet je om in tekeningen. De bedoeling is dat je je geest focust en dat je een keuze maakt. Die keuze volg je.’ Voor vertrek stelt hij de spelregels op. Bijvoorbeeld: loop een route in een bepaald patroon, of volg bepaalde geluiden. Regelmatig maken die spelregels het hem knap lastig: ‘Tijdens de wandeling moet ik volgens de regels een vastgelegde kant op, en dan zul je net zien: aan de andere kant gebeurt er iets leuks, een gesprek of iets anders, wat ik eigenlijk wil volgen.’
Uli loopt door een soundscape als een musicus, en hoort geluiden die je onmogelijk met een synthesizer kunt maken. ‘Met een synthesizer moet je je suf programmeren, hier krijg je de geluiden gratis en voor niets.’ Hij spreekt vanuit zijn ervaring met elektronische muziek. Een geluidswandeling beschouwt hij als het verlengde van de synthesizer, van elektronische muziek in het algemeen. Hij noemt het grenservaringen: tussen elektronische muziek en omgevingsgeluiden. Luisteren als muziekstuk.
Is er weleens sprake van een omgedraaid traject, vraag ik, waarin hij van een tekening weer audio maakt? Jazeker, zegt Uli. Dat noemt hij een kringloopwandeling. Bij een kringloopwandeling luistert hij met dezelfde spelregels in een nieuwe omgeving. Hij loopt dan zijn tekeningen opnieuw en zo ontstaat er een kringloop: van partituur naar tekening, van tekening naar partituur. Een partituur voor een nieuw muziekstuk.
En dan dat Cocktailparty-effect. Het blijkt een uitdrukking uit de waarnemingspsychologie, en het slaat op het vermogen om je op geluidsbronnen te concentreren te midden van andere geluiden. Stel, je bent op een feestje – de cocktailparty in kwestie – en ineens concentreer je je op een gesprek een eind verderop, dat je dwars door andere geluiden heen oppikt. Want dat, zegt Uli, is cruciaal op deze wandelingen: de extractie van oneindig veel geluiden en de focus op één onderdeel. ‘Als je de eerste keer loopt, word je overspoeld door een overweldigende hoeveelheid geluiden. De afleiding is enorm groot, je móét een keuze maken.’
Nou, dat heb ik gemerkt. Op 17 februari 2024, de laatste dag van de tentoonstelling, is er een herkansing: Uli leidt die dag een tweede geluidswandeling rondom galerie Sanaa. Focussen, filteren en extraheren: ik weet wat me te doen staat.
Irrwege
Uli Kürner, Marleen Kappe en Henk van den Bosch
Galerie Sanaa
13 januari – 17 februari 2024
www.galeriesanaa.nl
Geluidswandeling 17 februari 2024 om 15.00 uur o.l.v. Uli Kürner
Meer werk van Uli Kürner:
Uncaged, een project samen met René Eicke en Peter Geerts, onderdeel van de gelijknamige tentoonstelling bij Kunstliefde
6 april – 28 april 2024
Geluidswandeling Uli op 20 april
En bekijk de Art Utrecht Artists-pagina van Uli Kürner.
Anna van Suchtelen is kunstenaar en schrijver. Afgelopen najaar verscheen haar roman Helenka: pionier tussen wetenschappers en vrijheidsstrijders. Tekst en verhalen spelen een cruciale rol in haar beeldend werk, dat bestaat uit installaties, audio en film, grafiek en publicaties. Haar projecten, vaak context-gerelateerd en interactief, onderzoeken de zintuigen, geheugen en tijd. Haar werkruimte bevindt zich in een voormalig klooster op de Abstederdijk.
www.annavansuchtelen.com